Ken je het inmiddels antieke computerspel “Lemmings”? Daarin wordt een grote hoeveelheid van deze diertjes (een lemming is een klein knaagdier dat leeft rond de Noordpool) in een level, of virtuele wereld gedropt, waarna ze achter elkaar aan in één rechte lijn vooruitlopen. Niets brengt ze van hun pad, en ze komen heel wat tegen onderweg: watermassa’s, diepe afgronden, kolkend lava, verzengend vuur….Aan de gamer de taak om obstakels te plaatsen, zodat die arme wezens zich omkeren bij dreigend gevaar. Je mag door naar het volgende level wanneer je een bepaald aantal lemmingen hebt beschermd tegen hun eigen voorwaartse vastberadenheid.
Tijd om om te keren
Ik moest eraan denken deze week toen ik onderzocht of er een taalkundige overeenkomst was tussen “bekering” en “crisis”. Die associatie ontstond omdat ik crisis heb leren verstaan als een ommekeer, een keerpunt. Om te voorkomen dat ik allerlei verbanden bij elkaar ga knutselen (ik was in gedachten al halverwege een stuk waarin ik deze twee woorden gebroederlijk naast elkaar zette), wend ik me tot de etymologie. Een zeer verhelderende bezigheid. Door de oorsprong van een woord weer af te stoffen, door de betekenis als het ware weer zuiver af te stemmen, ontstaat ruimte voor nieuw inzicht. Etymologie is archeologie van de taal, en daarmee archeologie van menselijk bewustzijn.
Onderscheidend vermogen
Crisis komt uit het Latijn en heeft inderdaad de betekenis ‘beslissende ommekeer’ of ‘beslissend keerpunt’’ gekregen. Een neutrale term, die wij in onze taal hebben overgenomen met een negatieve lading. Een crisis zou vermeden moeten worden, dat is over het algemeen de gevoelswaarde.
Het Latijnse woord crisis is echter ook weer afgeleid, namelijk van het Griekse werkwoord krinomai. Daar wordt het echt interessant. Krinomai betekent onder andere onderscheiden, schiften, beslissen, richten en oordelen. Vitale vaardigheden voor het ontwikkelen en slijpen van ons bewustzijn, zodat het volwassen kan worden en zich kan ontvouwen.
Blindelings voorwaarts
Het leren onderscheiden waar je op afgestemd bent is van wezenlijk belang om een creatief leven te kunnen leiden, om tot vrijheid van keuze te komen. Zonder dat ben je gehouden de conditionering waarin je bent opgegroeid voort te zetten, conditionering vanuit gezin en maatschappij. Zoals die lemmingen in dat spel, altijd maar voorwaarts, afhankelijk van externe obstakels om van richting te veranderen, om daarna weer even monomaan als voorheen verder te gaan.
De grote vragen als vertrekpunt
Wanneer je leert onderscheiden, kun je zelf een ommekeer maken. Dat is formeel een crisis. En hier moest ik denken aan het woord bekeren. Ik dacht: je kunt een ommekeer maken naar een andere richting in je leven, een ommekeer in werk, in relatie, in woonplaats. Maar je kunt ook een ommekeer maken naar de blauwdruk van leven. Dat je je de grote vragen gaat stellen en die tot richtpunt maakt. Dat zou je dan een bekering kunnen noemen. Ik vond het een mooie gedachte.
Maar hij klopt niet. Bekering is ook afgeleid van het Latijn, van het woord convertere. Dat betekent omwisselen. Je wisselt het ene geloofssysteem in voor het andere, net als het wisselen van baan of woonplaats. Niks wenden naar oorsprong. Geloofssystemen zijn ook gewoon business. Christus wist het al, in die tempel, bij die Farizeeers.
Les in onderscheidend vermogen
Exit bekering en crisis als gelijkwaardige begrippen. Ook dit kleine taal onderzoek laat zien dat onderscheidend vermogen ontwikkelen misschien wel het belangrijkste is dat we kunnen doen, om conditionering en diepgewortelde overtuigingen te gaan zien voor wat ze zijn, om ons levende spoor te gaan herkennen. En dat ligt dus allemaal besloten in het woord crisis.
Tijd voor een herwaardering van dit woord dus. Zodat “ik wens je veel crises” net zo positief ervaren wordt als “ik wens je veel geluk”. In dat licht bezien kunnen we de huidige staat van onze globale samenleving gaan ervaren als één grote oproep om je levende spoor te gaan vinden.
Mocht je daar hulp bij willen, ik help je graag bij dit nobele en oeroude werk!